با اصطلاحات آشنا شویم

مجموعه زیر لغات پزشکی مربوط به ترومبوز، مخصوصاً لخته خون در پا یا ریه است، که باید با این لغات آشنا شوید. این لغات مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

ترومبوز شریانی - لخته خونی است که در شریان ها شکل می گیرد. لخته ای که در یکی از شریان های قلب ایجاد می شود، باعث قطع شدن جریان خون به قلب شده و از دلایل عمده سکته های قلبی است. لخته ای که باعث قطع شدن جریان خون در شریان مغز می شود، مهمترین عامل سکته مغزی است.

داروهای ضد انعقاد - گاهاً رقیق کننده های خون نیز نامیده می شوند؛ داروهای ضد انعقاد شکل گیری لخته خون را متوقف می کنند، در نتیجه خطر ایجاد لخته در پا و ریه ها، سکته ها و سایر اتفاقات خطرناک کاهش پیدا می کند. برای مثال می توان از هپارین، وارفارین، انوکساپارین و داروهای جدیدتری نظیر دابیگاتران، ریواروکسابان، آپیکسابان و اِدُکسابان نام برد.

آترواسکلروسیس - اختلالی که از شکل گیری پلاک ( مواد مومی شامل چربی و کلسترول ) در جداره داخلی شریان های بزرگ ایجاد می شود. این پدیده باعث تنگ شدن شریان ها شده و جریان خون را کند می کند. کنده شدن پلاک، می تواند عامل اصلی پروسه شکل گیری ترومبوز باشد.

فیبریلاسیون دهلیز - ضربان نامرتب و اغلب تند قلبی، می تواند منجر به ایجاد لخته در حفره های قلب شود. در فیبریلاسون دهلیز، حفره های بالای قلب که دهلیز خوانده می شود، بطور نامنظم و ناهماهنگ با حفره های پایینی کار می کنند. فیبریلاسیون دهلیز در صورت جداشدن لخته و حرکت به سمت مغز، می تواند عامل سکته مغزی شود.

لخته خون - توده ضخیمی از سلول های خون، پلاکت ها و فیبرین است. لخته شدن پروسه طبیعی جلوگیری از خروج خون از رگ آسیب دیده است.

رگ های خون - شامل شریان ها، که خون را از قلب به مغز، اندام ها و اعضای بدن می برد؛ و وریدها، که خون را از اندام ها و اعضای بدن به سمت قلب بر می گرداند؛ و مویرگ ها که این دو را بهم وصل می کند.

بیماری قلبی عروقی - هر بیماری، که قلب و سیستم گردش خون را تحت تاثیر قرار دهد.

لخته شدن - فرآیندی که خون سیال را به توده جامد ( لخته ) تبدیل می کند. لخته شدن، انعقاد هم گفته می شود. این فرآیند به دلیل ممانعت از خروج بیش از اندازه خون از بدن ، که در مواقع صدمه و جراحت به رگ ها (مانند بریدگی ها )، حائز اهمیت است. اما، اگر این پدیده باعث لخته شدن و قطع جریان خون شود، مضر خواهد بود.

فاکتور های انعقادی - گروهی از پروتئین ها ( بعضی مواقع فاکتورهای انعقادی خوانده می شوند ) در جریان خون که با کمک هم باعث انعقاد خون می شوند.

ترومبوز ورید عمقی - لخته خونی که در وریدهای عمقی انتهای اندام ، عموماً پایین پا یا ران، شکل گرفته است. با قطع جریان خون برگشتی به قلب، این لخته ها اغلب با درد و تورم در پا، مشخص می شوند. با شکسته شدن این لخته ها و حرکت آنها به سمت ریه ها و اطراق کردن در آنجا، آمبولی ریه به وجود می آید. این پدیده کشنده است، زیرا باعث قطع جریان خون از ریه ها به قلب می شود.

D-dimer - مولکولی که از تفکیک لخته خون در بدن آزاد می شود؛ افزایش سطح این مولکول ممکن است نشانگر وقوع ترومبوز ورید عمقی یا آمبولی ریه باشد، ولی این افزایش در شرایط دیگری نیز اتفاق می افتد. سنجش D-dimer از این جهت مفید است، که به پزشک کمک می کند تشخیص DVT و PE را منتفی بداند.

آمبولی - یک توده، عموماً یک لخته خون جدا شده، که از طریق جریان خون و قلب حرکت کرده و در شریانی اطراق کرده و آن را مسدود می کند.

فاکتور Xa - این پروتئین پروترومبین را به ترومبین و سپس ترومبین، فیبرینوژن را به فیبرین، که لخته خون است، تبدیل می کند. داروهای ضد انعقاد که مهارکننده Xa شناخته شده اند، با غیرفعال کردن فاکتور Xa مانع از تشکیل لخته می شوند.

فیبرین - ماده پروتئینی در لخته خون ؛ فیبرین ساختاری شبکه مانند ایجاد کرده و گلبول های سفید، قرمز و پلاکت ها را در محل زخم بهم پیوند می دهد.

هموستاز - هموستاز فرآیندی فیزیولوژیک است که در حالت عادی، خون را سیال حفظ کرده و از خونریزی بیش از حد در مواقعی که رگ ها آسیب می بینند، جلوگیری می کند. هموستاز فرآیند بسیار پیچیده ای است، زیرا؛ باید خون را در رگ ها به حالت مایع نگهداشته و در مواقعی که رگ ها صدمه می بینند، بشکل لخته درآورد. ایفای دو نقش متضاد. هموستاز مسئولیت حفظ تعادل بین خونریزی و ترومبوز می باشد.

ایسکمی - نارسایی تامین اکسیژن به علت بسته بودن یا انقباض رگ های خون.

سکته قلبی - یا حمله قلبی، این پدیده با کنده شدن پلاک در شریان قلب تحریک می شود. شکل گیری لخته مانع حرکت خون و اکسیژن رسانی به عضلات قلب می شود. اگر شریان به سرعت باز نشود، قسمتی از قلب به دلیل نرسیدن اکسیژن، ایسکمی شده و امکان مرگ سلول ها فراهم می شود. سپس امکان تحریک توام با تهدید زندگی، ریتم نامرتب قلب و عدم فعالیت پمپاژی آن و از کار افتادن قلب فراهم می شود.

پلاکت - ذرات کوچکی در خون، که هنگام فعال شدن، به همدیگر نزدیک می شوند و با مشارکت سایر سلول های موجود در خون لخته را می سازند.

تجمع پلاکت ها - اولین مرحله برای شکل گیری لخته و پیشگیری از خروج خون از رگ، نزدیک شدن پلاکت ها بهم و تجمع آنها به شکل توده ای است که باعث می شود حفره ایجاد شده در رگ بسته شود.

Post-thrombotic syndrome - عارضه ای مرتبط با DVT که از صدمه به وریدها ناشی می شود. این وضعیت عموماً باعث تورم و سنگینی پا شده، که در حالت ایستاده وضعیت بدتر و با بالا نگه داشتن پا تسکین پیدا می کند. در حالت شدید اطراف مچ پا زخم می شود.

درمان پیشگیرانه - درمان هایی که برای ممانعت از ایجاد بیماری و عارضه انجام می شود.

آمبولی ریوی - مسدود شدن شریان های ریه، با لخته خونی که از طریق جریان خون، از قسمت های دیگر بدن آمده است. علایم عبارتند از تنگی نفس، درد سینه، سرفه های بدون دلیل و ضربان تند قلب. عموماً آمبولی ریه، توسط لخته های ایجاد شده در وریدهای عمقی پا، که قطعه قطعه شده و به سمت ریه حرکت می کنند، ایجاد می شود. آمبولی ریوی خطر مرگ دارد. لذا بیماران با آمبولی ریوی بطور اورژانس نیاز به خدمات پزشکی دارند.

رودلف ویرچو - پزشک و آسیب شناس آلمانی که دلایل اصلی ایجاد ترومبوز را در اواسط قرن نوزدهم کشف کرد.

Stasis - کند شدن جریان خون در شریان ها و وریدها.

Stenosis - تنگ شدن یا انقباض رگ ها.

سکته مغزی - قطع شدن جریان خون به مغز به دلیل بسته شدن رگ ها در مغز ( Ischemic stroke ) یا خونریزی از رگ پاره شده ای در مغز ( hemorrhagic stroke ). این اتفاق باعث مرگ سلول های مغزی در محل ضایعه می شود.

ترومبین - آنزیمی در خون که پروتئین فیبرینوژن، سیال در خون را، به فیبرین غیر سیال تبدیل می کند. این پروتئین به لخته های خونی ساختار داده و امکان بهبودی محل زخم را فراهم می کند.

Thrombus - لخته خون نیز گفته می شود، لخته توده خون منعقد شده است که از پلاکت ها، گلبول های قرمز و سفید و فیبرین در داخل رگ شکل گرفته است. لخته اگر بزرگ باشد، می تواند مانع جریان خون در رگ گردد.

Thrombosis - واژه پزشکی لخته خون است که داخل رگ ها شکل می گیرد و میتواند ترومبوز وریدی یا شریانی باشد.

ترومبوفیلیا - واژه پزشکی برای اختلالات ژنتیکی یا اکتسابی که باعث افزایش خطر انعقاد غیرطبیعی خون می شود.

حمله ایسکمیک گذرا - اغلب مینی سکته مغزی هم نامیده می شود، و بسته شدن موقت جریان خون در مغز است. این هشداری خیلی جدی است، زیرا ممکن است شخص در معرض خطر سکته کامل باشد. تقریباً یک سوم افرادی که سکته گذرا را تجربه می کنند، اگر از درمان های پیشگیرانه استفاده نکنند، در یک سال پیش رو ممکن است دچار سکته کامل شوند.

وریدها - رگ هایی که خون کم اکسیژن را از دست ها، پاها، اعضای شکم و مغز به قلب برمی گرداند.

ترومبوآمبولی وریدی (VTE) - ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریه جمعاً ترومبوآمبولی وریدی گفته می شود

تریاد یا مثلت ویرچو - - سه عامل در ترومبوز درگیر هستند، که شامل جراحت دیواره رگ ها ( در تصادفات و جراحی ها )، غیرطبیعی بودن انعقاد خون، که پرانعقادی بودن خون گفته می شود و خطر لخته شدن خون در رگ هارا بالا می برد ( توسط عوامل متعددی شامل پذیرش در بیمارستان بدلیل بیماری یا جهت انجام جراحی، سرطان، درمان با استروژن، حاملگی، چاقی و غیره ) و جریان خون کند ( ناشی از بی حرکتی یا فلج ).

پروتکل برای VTE - ارزیابی خطر استاندارد VTE ، که مرتبط با طیفی از امکانات مناسب پیشگیرانه، شامل پروفیلاکسی دارویی و مکانیکی است.